De Geliefden van Jozef van den Berg

Ergens tussen 1986 of 1987, bijna 40 jaar geleden dus, nam mijn vader me weer eens mee op stap. Ditmaal naar De Nieuwe Doelen, onze schouwburg in Gorcum. Ik voelde me daar thuis, kende de vele gangen, de geheime plekken achter de coulissen en zelfs de kleedkamers. Want als er iets te vieren viel, gebeurde dat in De Doelen. En die ene keer dat ik optrad met Klassieke Balletschool Marianne van der Ploeg stonden we als kleine chinezen van 8 jaar te trippelen op het machtige podium van De Doelen. Het was een schouwburg voor en van velen.
Die avond zouden we de voorstelling De Geliefden, van poppenspeler Jozef van den Berg, bezoeken. En nu weet ik niet meer of we hem daarvóór of daarná bij de VPRO op tv zagen. Want ik herinner me wel dat we ademloos naar een optreden van Van den Berg keken op tv.
Helaas heb ik niet veel binding met mijn vader. Onze laatste jaren samen waren ingewikkeld. Maar wat was dat een mooie kwaliteit van hem om mij al jong mee te nemen naar volwassen theaters, avonturenfilms en boekwinkels. Al vroeg leerde hij me oplettend te zijn naar elegantie, kwaliteit of klasse. ‘Omdat de wereld vol lelijke rotzooi is,’ vond hij.
De Geliefden was zo’n parel. We zaten flink vooraan en Jozef van den Berg voerde ons mee in een reis met een schip dat averij opliep, waardoor hij met zijn koffer vol familie (de poppen) aanspoelde op een onbewoond eiland. Ondertussen waren er relationele crises tussen de poppen (Mevrouw de Heks en Meneer De Koning) Jozef zelf, die Jongeman werd genoemd, zocht naarstig naar antwoorden op existentiële vragen. Met minimale middelen lag er een zandstrand, woeste golven, en die hutkoffer waaruit heerlijke gesprekken opstegen tussen onder andere Portemonnee en Grootoog.
Zo herinner ik het me.
Ik kreeg een piepkleine rol als uitzwaaimoeder, en later in de voorstelling verprutste ik het door tijdens een monoloog van hem te antwoorden als diezelfde moeder, wat kennelijk niet de bedoeling was – en toen riep hij dat ik een nepmoeder was. Ik was 19 of 20, woonde net op mezelf. En sidderde voor deze autoriteit.
Na afloop dronken mijn vader en ik nog wat in de foyer. En daar, op een bankje langs de muur, in die grote zaal, zat Jozef van den Berg. Zijn gezicht was nat van het zweet en hij staarde glazig voor zich uit. Ik ging (in mijn herinnering) naar hem toe om een compliment te maken. Hij knikte afwezig en mompelde iets. Wat een indrukwekkend verschil met de acteur die ons zojuist anderhalf uur had betoverd. Met zijn heldere stem naast al die juwelen van poppenstemmetjes. Met stiltes, scherpe humor en filosofische gedachten. Deze avond had ik iets beleefd: de eenzaamheid van een poppenspeler, die daar op het toneel een vorm voor vond, die ons allen raakte.
Jaren later zocht ik eens naar een voorstelling van Van den Berg. En kwam erachter dat hij zijn oude leven had verruild voor een ascetisch leven als kluizenaar in een Grieks-Orthodoxe traditie. God had hem in een soort visioen de plek aangewezen waar hij zou gaan wonen: een fietsenhok in Neerijnen.
Ik was erg teleurgesteld en dacht, misschien net als velen: hm, jammer, kennelijk van het pad geraakt, wat zonde van zo’n grandioze poppenspeler. Hij was immers gelauwerd en bekroond in Japan, Amerika – overal had hij opgetreden. En toch… dit besluit…
Om de zoveel jaren las ik weer eens een bericht over Van den Berg. Inmiddels was hij een tv-persoonlijkheid geworden die regisseurs graag in hun ludiek programma’s wilden: de Stoel, Floortje Dessing, de Kist… etc.
En een paar dagen geleden las ik bij toeval dat Jozef van den Berg is overleden, in Griekenland, bij een kloosterorde van die Orthodoxe afsplitsing. Al met al woonde hij dus 30 jaar in een hutje, in iemands achtertuin in Neerijnen. Zou het nu een bedevaartsoord worden? Als ik interviews bekijk, herken ik de man amper; zo’n metamorfose doorliep hij. Doen we dat allemaal? Of doen enkelen dat?
Het fascineert ons, denk ik, dat iemand zo’n rigoureuze beslissing neemt. Gezin verlaat. Alle zekerheden opgeeft. Wil je er meer over weten, dan kun je via Google alles over Jozef van den Berg vinden, in artikelen én in oude voorstellingen op Youtube. Bij deze de gehele voorstelling De Geliefden. Ik zou zeggen: neem de tijd en geniet. Rip Jozef van den Berg.