dichter bij Pessoa

Vanavond was er aandacht voor de Portugese dichter Fernando Pessoa, in tv programma Kunststof. Het werk van Pessoa wordt bezongen door Fernando Lameirinhas en Mafalda Arnauth, en trompettist Eric Vloeimans, met zijn dwarrelende, dromerige geluid. Ik was blij; Pessoa’s grote Boek der rusteloosheid staat al jaren in mijn kast. Het is een heel ongebruikelijk werk vol gedachten, gedichten, losse notities, overpeinzingen, verhaal-aanzetten, zwerftochten. Ik kocht het boek lang geleden, om buiten de geijkte paden van verhaaltje – begin – kern – slot te leren werken. Het literaire essay heeft lak aan conventies, experimenteert, probeert, met een slik of een zucht of een glimlach. Pessoa gaf zijn innerlijke stemmen ruimte door allerlei alter ego’s het woord te geven. Maar wie was Fernando Pessoa en wat maakt zijn werk zo boeiend? De sprekers op tv begonnen te stamelen, onhandig duiden. Hij was niet gek of gestoord, hij werkte jarenlang als boekhouder op een kantoortje in Lissabon – en hij had een hoofd, of misschien een ziel, vol gedaanten. Kunst laat ons altijd zien dat er geen norm is voor de gewone mens, en dat vreemdheid of gekte langs vele wegen tot schoonheid kan leiden. Waar we het over eens zijn, waarschijnlijk, is dat Fernando Pessoa na zijn dood in 1935 een bijna mystieke held werd, een geheimzinnige doler die volstrekt op zichzelf was:

“… De Tijd! Het verleden! Iets, een stem, een lied, een toevallige geur, haalt in mijn ziel het doek voor mijn herinneringen op… Wat ik was en nooit meer zal zijn! Wat ik had en nooit meer zal hebben! De doden! De doden die mij beminden in mijn kinderjaren. Wanneer ik hen oproep, verkilt mijn ziel en voel ik me verbannen uit alle harten, alleen in mijn eigen nacht, terwijl ik als een bedelaar huil om de dichte stilte van alle deuren…”

En deze woorden in het Portugees… de meest sensuele taal die ik ken, en ooit hoop te leren, met de prachtigste klanken die monden kunnen maken. Zwie zwa zwou zjoe… woe… zeeeeee…..