Een weekendje Friesland, de enige provincie waar niemand me ooit vraagt hoe je mijn achternaam spelt. We hebben kaarten voor de voorstelling De revolutie van de Rinsema’s, gespeeld door Orkater, op een zandafgraving bij Nij Beets. Renée Soutendijk speelt de rol van schilder Jeanne Bieruma Oosting. Illustere kunstenaars als Theo van Doesburg en Kurt Schwitters spelen sleutelrollen in het bestaan van de schoenmakers Rinsema, rond de Eerste Wereldoorlog. Kunststromingen als Dada en De Stijl zijn in opkomst. Een andere rol is weggelegd voor Nynke Haitsma; een arme meid uit het veen, die met haar familie nauwelijks te eten heeft. Dat een Haitsma een zo zichtbare rol heeft in een toneelvoorstelling… dat moesten we natuurlijk meemaken.
We overnachten in het voorhuis van een boerderij in Terwispel. Een heerlijke plek verscholen achter mais- en aardappelvelden, tussen hoog wuivende bomen. Wat fijn om hier te landen op een warme midzomerdag. Natuurlijk realiseer ik me dat dit het land van mijn vader is. Hij vertrok al jong naar de Randstad, als dwarse Friese knul die in Parijs ontdekte dat kunst voor hem het enige antwoord was (net als de personages in het toneelstuk). Het feit dat z’n moeder hem vrij rationeel uit huis had geplaatst, zal daaraan bijgedragen hebben. Kunst gaat altijd over pijn en verwondering, en het vermogen om te helen met jouw eigen kijk op schoonheid. Scharsterbrug, dat was zijn dorp, ja. Na enig zoekwerk online kom ik erachter dat de geboorteplaats vlakbij is. We besluiten er zondag heen te rijden. Maar eerst dompelen we ons onder in de muzikale voorstelling over de broers Rinsema. Het is buiten: op de achtergrond zweven luchtballonnen in de avondzon. Scholeksters vliegen met hun kenmerkende kliep-geroep over de tribune. Het is een zoele avond, een lauwe bries vermengd met de scherpe lucht van Deet; velen hebben zich alvast ingesmeerd tegen de muggen. Prachtige panorama’s wisselen snelle dialogen af. Hier en daar is de show wat rommelig. Maar de enscenering, de zomeravond, het lekkere diner vooraf – alles klopt.
De strijd om de brug
De zondag zoeken we op waar Scharsterbrug ligt. En wat er gebeurde in de oorlog. Al gauw kom ik op een herdenkingswebsite, waar gesproken wordt over hevige gevechten tussen Duitsers en Canadezen, op de valreep van de bevrijding. Bij de melkfabriek, vlak naast de brug, vallen aan beide zijden veel slachtoffers in april 1945. Mijn vader was toen ruim 6 jaar oud. Zijn naam wordt genoemd op de website Friesland.nl: de toen 6-jarige Otto Haitsma herinnert zich ‘kapot geschoten huizen, smeulende resten van stallen en boerderijen, zwartgeblakerde opgezwollen dode koeien en paarden met opengesperde ogen en vlakbij de melkfabriek een hoop lichamen zonder armen of benen en weggeschoten hoofden in bloed doordrenkte flarden van uniformen’. Het verhaal is me niet vreemd. Hij vertelde er weleens over. Helaas gebeurde dat in flarden, in chaotische uitroepen terwijl hij onrustig door de kamer stapte. Er zat zoveel adrenaline in die man dat het lastig was dichtbij zijn echte verhaal te komen. Maar dit… dit klopt dus als een bus.
We rijden vanuit de B&B naar Scharsterbrug, een gehucht van een paar boerderijen en wat huisjes langs de vaart. De melkfabriek staat er nog steeds. Bij de brug is een kleine gedenkplaat. Ik stel me voor hoe dat knulletje van 6 hier ronddoolt en dode soldaten ziet. Maar ook smeulende rotzooi, kadavers van koeien. Oorlog is groot, maar het speelt zich altijd af op de vierkante meter, van man tot man. Even verderop loopt een smal paadje naar een molen. Ook zo’n symbool waar hij dol op was. Toch snap ik dat hij weg wilde uit dit dorp, waar hij maar wat buiten speelde, met een slimme, onbegrepen geest. Er was armoede, ziekte, gebrek aan alles. Vooral aan liefde. Dat denk ik nu, en ik zou hem graag vragen hoe dat écht was. Helaas hebben we de laatste jaren niet kunnen praten en opeens was hij dood. Op zijn website kun je nog wel bekijken hoe hij onder andere oorlogsherinneringen vertaalde in litho’s, tekeningen en schilderijen.
En zo eer je het land van je vader èn je vader… Een soort haat-liefde verhouding. Nee, het is vaak niet zo makkelijk om hardop tegen onze vaders te zeggen -ook al zijn ze al een tijdje dood- ‘jij bent de enige juiste vader voor mij en je mag mij als je dochter helemaal hebben (en kijk aljeblieft liefdevol naar mij wanneer ik mijn eigen pad ga…)’
Prachtige blog Marinet! Ik ben blij dat Otto je ooit verwekt heeft bij je moeder Annie. Daardoor mag ik nu met jou zijn en genieten van ons rijke leven samen! Dankjewel!